رادیاتور خودرو یکی از مهم‌ترین بخش‌های فنی متصل به موتور اتومبیل است که اگر هرگونه خللی در کارکرد آن پدید بیاید، خطر صدمه دیدن جدی موتور اتومبیل مثل سوختن واشر سر سیلندر و آسیب دیدن رینگ و یاتاقان‌ها وجود دارد. اصولا رادیاتورها یک نوع مبدل حرارتی هستند که ماده سیال داغ با عبور از درون آن دمای خود را به طرز محسوسی از دست می‌دهد و مجدداً به درون شبکه خنک‌کننده موتور یا هر وسیله دیگری که نیاز به کاهش دما داشته باشد، بازمی‌گردد.
رادیاتور چیست؟
رادیاتور خودرو معمولاً یک مجموعه مشبک حاوی لوله‌های عبور آب، پره‌های خنک‌کننده، مخزن آب ورودی، مخزن خروج آب و همچنین مخزن هواگیری به علاوه درپوش رادیاتور است.
انواع رادیاتور خودرو
رادیاتور خودروها معمولا از جنس فلز مس یا آلومینیوم ساخته می‌شود. در این بین مسیر لوله‌ها و راستای پره‌ها می‌تواند موازی یا عمود بر هم باشد. اکثر خودروهای موجود در بازار عموما از رادیاتورهایی استفاده می‌کنند که در آن لوله‌ها و پره‌ها موازی هم در جهت عمودی یا افقی هستند.
حرکت آب در رادیاتورهای افقی به‌صورت افقی است و پره‌هایی که به شکل زیگزاگ این لوله‌ها را به یکدیگر متصل کرده‌اند نیز راستای افقی دارند. در این رادیاتورها مخازن ورودی و خروجی آب در سمت چپ و راست رادیاتور نصب می‌شوند. اما در رادیاتورهای عمودی، مخازن ورودی و خروجی آب در قسمت بالا و پایین نصب شده و مسیر حرکت آب نیز از بالا به پایین است. خودروهایی مثل پراید و تیبا از این مدل هستند اما پژو ۴۰۵ از رادیاتور با مسیر افقی استفاده می‌کند. هر چه تعداد پره‌های خنک‌کننده بین لوله‌های آب بیشتر باشد، قدرت خنک‌کنندگی رادیاتور بیشتر می‌شود اما با این حال این میزان یک حد استاندارد دارد که معمولا حدود 600 عدد در یک متر است.
رادیاتور خودرو چگونه کار می‌کند؟
این مجموعه به کمک دو لوله ورودی و خروجی به موتور متصل می‌شود و سپس درون آن از مایع خنک‌کننده حاوی آب و ضدیخ پر می شود. با روشن شدن موتور اتومبیل، واترپمپ یا پمپ آب با مکش مایع خنک‌کننده به درون موتور، سیال را از مخزن خروجی رادیاتور خودرو به مجاری تعبیه‌شده درون بدنه موتور می‌کشد. مایع خنک‌کننده ابتدا پشت ترموستات جمع می‌شود تا دمای آن به حد استاندارد (حدود 83 تا 90) درجه برسد. پس از آن شیر ترموستات به‌طور خودکار مسیر خروج آب به سمت رادیاتور را باز می‌کند و آب بر اثر مکش و فشار ایجاد شده ناشی از واترپمپ، با فشار مناسب از طریق شلنگ‌ها و لوله‌های مرتبط به سمت مخزن ورودی رادیاتور راه پیدا می‌کند. درون بخش مشبک رادیاتور که معمولا از جنس مس یا آلومینیوم ساخته می‌شود، مجاری و لوله‌هایی جهت گذر آب تعبیه‌شده است. این لوله‌ها معمولا به‌صورت تخت و باریک ساخته می‌شوند تا رادیاتور فضای کمتری بگیرد و عملیات انتقال حرارت آن به پره‌های متصل به این لوله‌ها، با راندمان بالاتری صورت پذیرد. آب داغ به درون مجاری داخل رادیاتور راه پیدا می‌کند و پره بسیار باریک آلومینیومی که معمولا به‌صورت زیگزاگ مجاری عبور آب را به یکدیگر متصل کرده‌اند، گرمای آب را به نحو چشمگیری به خود جذب می‌کنند. پره‌های داغ شده نیز در اثر برخورد با هوای ورودی از قسمت جلوی خودرو به‌تدریج خنک خواهد شد.
به منظور سرد شدن سریع‌تر آب رادیاتور، مهندسان معمولا از فن برقی یا پروانه‌های متصل به موتور، جهت دمش بیشتر هوا به رادیاتور استفاده می‌کنند تا هوای داغ هرچه سریع‌تر از بخش فنی خودرو خارج شود و آب سرد شده مجددا وارد مدار خنک‌کننده موتور شود. بدین ترتیب دمای موتور اتومبیل همواره در یک حد استاندارد باقی می‌ماند و خطراتی مثل داغ شدن بیش‌ازحد رینگ‌ها، خرابی پیستون، خرابی یاتاقان‌ها و به طور کلی آسیب دیدن جدی موتور و قفل شدن آن، به طور کامل از بین خواهد رفت.
چون مایع خنک‌کننده داغ شده معمولا فشار بالایی دارد، جهت تنظیم فشار از درهای سوپاپ‌دار برای رادیاتورها استفاده می‌شود تا در صورت وجود فشار بخار بیش‌ازحد درون سیستم، خطر خرابی رادیاتور از بین برود و بخارات اضافه بتوانند به‌راحتی از درون سیستم خنک‌کننده خارج شوند.
همچنین جهت جلوگیری از هوا گرفتن مایع خنک‌کننده درون موتور که اثرات خنک‌کنندگی سیستم را به میزان چشمگیری کاهش می‌دهد، معمولا علاوه بر پیچ هواگیری، از مخازن هواگیری در کنار رادیاتور خودرو استفاده می‌شود تا هوای درون سیستم بتواند راهی برای خروج داشته باشد. معمولا مخزن هواگیری رادیاتور خودروهایی مثل پژو ۴۰۵ و پژو پارس چسبیده به بخش فلزی رادیاتور و به‌صورت یکپارچه است. اما در سایر خودروها نظیر ۲۰۶، پراید، تیبا و…، این مخزن به‌صورت جداگانه در گوشه‌ای از موتور نصب شده است.
چه زمانی باید رادیاتور خودرو را چک کنیم؟
رادیاتور خودرو باید به طور منظم تست و بررسی شود و در صورت وجود هرگونه ایراد یا کارنکردن صحیح آن، فورا به مراکز تعمیرگاهی مراجعه شود. در ادامه به چند روش نگهداری رادیاتور می پردازیم:
- سطح آب مخزن رادیاتور را به خصوص اگر خودروی شما ساخت ایران است، به صورت هفتگی چک نمایید. کاهش آب رادیاتور می تواند ناشی از سوراخ بودن یا پوسیدگی لوله های گردش آب، سوراخ شدن رادیاتور، خراب شدن واتر پمپ یا واشر واتر پمپ، خرابی واشر سرسیلندر و… باشد.
- سعی کنید بر اساس یک برنامه منظم ماهانه یا سالیانه بر اساس نوع خودرو، آب داخل رادیاتور را تعویض کرده و هواگیری به طور صحیح انجام دهید. در هنگام تعویض آّب رادیاتور بهتر است رسوبات ته نشین شده در لوله های رادیاتور هم تمیز شود.
- هر 3 ماه یکبار اجزا سیستم رادیاتور خودرو مانند شلنگ ها و لوله ها رادیاتور که از بیرون قابل مشاهده هستند و به آن ها دسترسی دارید را بررسی کنید. در صورت مشاهده مواردی همچون علائم پوسیدگی، شکستگی یا ترک خوردگی لوله ها و تورم یا برآمدگی یک جهته شلنگ ها، باید شلنگ ها و لوله ها را تعویض نمایید.
- همواره به درب رادیاتور خودرو توجه داشته باشید. هرگونه پوسیدگی یا خرابی واشرها در قسمت بسته شدن درب رادیاتور موجب بیرون ریختن آب رادیاتور از مخزن و جوش آوردن خودرو و مشکلات بعدی می شود.
- همواره به درجه آمپر آب خودرو توجه داشته باشید. افزایش دمای آّب رادیاتور و کارکردن فن خودرو در دور تند به طور متناوب می‌تواند نشان از خرابی ترموستات خودرو باشد. باز و بسته شدن ترموستات ضامن عملکرد صحیح گردش آب در سیستم رادیاتور است و قفل کردن آن می تواند منجر به جوش آوردن خودرو و سوختن واشر سرسیلندر خودرو شود.
کلام آخر
اکیداً توصیه می‌شود همواره از عملکرد صحیح این قطعه اطمینان حاصل کنید و از وجود ترکیب مناسب آب و ضدیخ در سیستم خنک‌کننده اتومبیل مطمئن شوید. همچنین هر دو تا سه سال به تعمیرگاه رادیاتورسازی مراجعه کرده و رادیاتور خودرو خود را رسوب‌زدایی کنید تا بدین ترتیب این قطعه حساس عمر بالاتری داشته باشد و همواره عملکرد صحیح خود را ارائه دهد تا صدمه جبران‌ناپذیری به موتور وارد نیاید.